Maarten Veldhuis: ‘Keuzes van nu bepalend voor watersysteem over vijftig jaar’

Aanhoudende droogte of juist extreem veel neerslag; ons klimaat verandert en dat merken we allemaal. Goed waterbeheer is belangrijker dan ooit en zéker op de Veluwe, want in ‘onze’ bodem bevindt zich de grootste voorraad drinkwater van Nederland. Tegelijkertijd heeft waterbeheer grote invloed op natuur, landbouw en stedelijke ontwikkeling. Dus hoe houden we de juiste balans? En welke rol spelen gemeenten?

Voor dit soort grote vragen kloppen we graag aan bij Maarten Veldhuis. Jarenlang was deze veertiger actief bij Waterschap Veluwe en Vallei. Inmiddels is hij project- en omgevingsmanager bij adviesbureau Antea Group, waar hij meedenkt over keuzes rondom het watersysteem. Vorig jaar verzorgde hij vanuit het waterschap nog een excursie aan bestuurders van Veluwse gemeenten, waaronder Harderwijk. Voor dit interview ontmoeten we elkaar bij de monding van de Hierdense Beek, waar Veldhuis – wadend door het koude beekwater - wijst op alle bijzonderheden. 

‘Zie je deze kiezels?’ Hij opent een handvol natte steentjes. ‘Hier in het midden ligt de bodem vol grint en daar stroomt het water sneller. Aan de randen ligt vooral zand, dat vertraagt de stroming.’ Omwille van de landbouw – en dus de snelle afvoer van regenwater – functioneerde de beek in de vorige eeuw vooral als snelweg voor regenwater. Hoe eerder in het Veluwemeer, hoe beter, vertelt Veldhuis. Juist door de beek weer bochten te geven en de bodem te verhogen met zand en houtpakketten ging de vaart eruit en kwam er meer ruimte voor flora en fauna. Tijdens een kleine wandeling langs het water is dat goed te zien.

Jaarlijks een miljard kubieke meter water

De Veluwe herbergt een uniek, maar kwetsbaar watersysteem vertelt Veldhuis. Het neerslagoverschot op de hoge zandgronden zakt weg in de bodem en vult de diepe grondwaterbel aan. Dit water stroomt via ondergrondse wegen naar lagergelegen gebieden, zoals Flevoland, waar het pas eeuwen later aan de oppervlakte komt. Gemiddeld valt er per jaar zo’n miljard kubieke meter water op de Veluwe. Dat staat gelijk aan 400.000 goedgevulde olympische zwembaden. ‘Daarvan verdampt ongeveer 650 miljoen kubieke meter. De rest voedt het grondwater en voorziet beken, zoals de Hierdense Beek, van stromend water.’

Dit systeem is gevoelig voor weersextremen. In droge jaren zakt de grondwaterstand en vallen sommige beken droog, zoals in 2018, 2019 en 2020 gebeurde. In natte jaren stijgt de grondwaterstand juist enorm. ‘In 2023 en 2024 hadden we uitzonderlijk veel regen, wat resulteerde in de hoogste grondwaterstanden in honderd jaar,’ vertelt Veldhuis. ‘Dat heeft voordelen voor de natuur en het watersysteem, maar kan lokaal ook leiden tot wateroverlast, zoals we zagen met ondergelopen kelders.’

Maatregelen voor robuuster watersysteem

Om het watersysteem robuuster te maken, zijn er op de Veluwe verschillende maatregelen genomen. Zo is in het Leuvenumse Bos een gebied van 80 hectare ingericht om piekafvoeren op te vangen. Hierdoor stroomt regenwater minder snel weg en krijgt het de kans om in de bodem te zakken. Daarmee voorziet de beek het bosgebied in droge periodes van extra water. ‘Een heel andere benadering dan snel afvoeren, zoals vroeger’, vertelt Veldhuis. Bovendien kunnen in die modderige oevers zaden ontkiemen, waar planten en bloemen opkomen die weer vogels en insecten aantrekken. Anders gezegd: een veel rijker ecosysteem. 

In de Hierdense Beek en het omliggende Bloemkampengebied zijn maatregelen genomen om de waterstand te verhogen. Door de beekbodem en sloten op te hogen, wordt minder grondwater afgevoerd en blijft het waterpeil in droge periodes beter op niveau. ‘Als je de bodem van een beek omhoog brengt, trek je minder grondwater uit de omliggende gebieden,’ legt Veldhuis uit. ‘Daardoor blijft het grondwaterpeil hoger, wat cruciaal is in droge perioden. Dit helpt niet alleen de natuur, maar ook landbouw en drinkwatervoorziening.’

Voor een goed watersysteem is het belangrijk dat gemeenten en waterschappen vroeg in het proces samenwerken en niet pas achteraf watermaatregelen aan bestaande plannen toevoegen, benadrukt Veldhuis. ‘Water en bodem moeten sturend zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen. Dat betekent dat je rekening houdt met de natuurlijke waterhuishouding en bijvoorbeeld voorkomt dat nieuwbouw op kwetsbare grond wordt gepland.’

De rol van gemeenten

Ook kunnen gemeenten ruimte voor wateropslag reserveren in stedelijke gebieden. Groene daken, wadi’s en waterdoorlatende bestrating helpen om regenwater vast te houden en overbelasting van het riool te voorkomen. Daarnaast is het verstandig om bewust om te gaan met grondwateronttrekkingen, vertelt Veldhuis. ‘Want we halen vaak meer water uit de bodem dan er wordt aangevuld.’

Verdroging of juist wateroverlast: de opgaven liegen er niet om en vraagt om meer samenwerking tussen gemeenten, waterschappen en adviesbureaus, weet Veldhuis. ‘We moeten verder kijken dan de korte termijn. Het beleid dat we nu maken, bepaalt hoe de Veluwe er over vijftig jaar uitziet. Dus dit is het moment om keuzes te maken die het watersysteem beschermen en versterken.’